Nieuwe voorzitter voor Raad van Advies SIDN fonds
In het kader van de wisseling van de wacht als voorzitter van de Raad van advies van SIDN fonds spraken we met de vertrekkende en nieuwe voorzitter over de recente ontwikkelingen in de digitale wereld en de rol die SIDN fonds daarin kan spelen.
Beiden maken zich grote zorgen over wat er op dit moment speelt. “Er is een onmiddellijke noodzaak om op Europees niveau met een actieplan te komen om ons digitale landschap volledig te vernieuwen”, zegt de nieuwe voorzitter van SIDN fonds, hoogleraar Claes de Vreese van de Universiteit van Amsterdam. Hij volgt schrijver en jurist Roxane van Iperen als voorzitter op. Zij was vanaf 2017 voorzitter van de Raad van Advies van SIDN fonds (de eerste vier jaren samen met ZKH Prins Constantijn van Oranje).
De afhankelijkheid van Nederland en Europa van Amerikaanse techbedrijven heeft na de inauguratie van Trump een heel andere lading gekregen, zegt De Vreese: “Vrijwel de hele Nederlandse overheid, onze onderwijsstructuur, onze elektriciteits- en watervoorziening: alles drijft op deze systemen, zonder dat er stevige garanties zijn voor controle en autonomie. Die risico’s van die grote afhankelijkheid zijn lange tijd te weinig onder ogen gezien."Van Iperen: “De realiteit heeft in rap tempo grof afgerekend met die naïviteit. Veel van waar we bang voor waren is inmiddels werkelijkheid geworden.”
De Vreese: “Sinds de beëdiging van Trump in januari zie je een enorme machtsverschuiving in de VS. De techbedrijven, de Amerikaanse politieke macht en het geld zijn volledig met elkaar verweven geraakt, zoals we bijvoorbeeld zien in de grote rol die Elon Musk nu speelt in de Trump administration. Lange tijd hadden we het over ontwikkelingen die ‘eigenlijk’ niet goed zijn. Waarvan we ‘eigenlijk’ vonden dat het anders moest. Maar inmiddels kunnen we niet meer spreken van ‘eigenlijk’. Inmiddels is de digitale soevereiniteit van Europa en Nederland een noodzaak. Waarvoor we in het hier en nu met een noodplan moeten komen om het digitale ecosysteem in eigen handen te kunnen brengen. De overheid moedigt de burger aan om voorbereid te zijn op drie dagen zelfstandigheid. Maar ik vraag me ten zeerste af de overheid zelf wel in staat is om 72 uur op eigen benen te staan.”
“Sinds de oprichting van het fonds – nu ruim tien jaar geleden – was de missie van het fonds om bij te dragen aan ‘een sterk internet voor iedereen”, zegt Vreese. “Dat SIDN fonds bestaat is een groot goed. Het fonds heeft vanaf het allereerste begin op de troepen vooruitgelopen, door vernieuwende oproepen te doen en door belangrijke projecten te scouten. Denk aan projecten gericht op het versterken van de digitale weerbaarheid van burgers, responsible AI en het bestrijden van desinformatie. Hoe broodnodig dat is, blijkt volgens de Vreese bijvoorbeeld uit het feit dat “de ontwikkelaars van generatieve AI in 2024 nog beweerden dat zij desinformatie niet zouden toestaan, terwijl zij de verantwoordelijkheid voor het bestrijden daarvan inmiddels hebben verschoven naar particuliere organisaties en de individuele burger.”
Van Iperen: “We zien overal dat grondrechten van burgers inmiddels in het geding komen. En dat daar heel weinig controlemechanismen tegenover staan. Overheden zijn degenen die monopolies moeten voorkomen, regulering op orde hebben, voorlichting optuigen en grondrechten beschermen. Maar vanuit haar eigen rol draagt het fonds hier zeker ook aan bij door in samenwerking met andere partijen bouwstenen te ontwikkelen voor een sterk en verantwoord internet. Het momentum is er nu om die rol en impact versterken. Dat kan bijvoorbeeld door nog meer in te zetten op het vinden van nieuwe samenwerkingspartners.
Volgens de Vreese gaat het nu nog meer dan voorheen om de democratische uitdagingen waarvoor de huidige ontwikkelingen in de digitale wereld ons stellen. “We kunnen de verantwoordelijkheid niet alleen bij de burger neerleggen. We hebben vooral projecten nodig die het internet zelf sterker en veiliger maken”.
Gelukkig zijn SIDN fonds en zijn raad van advies goed uitgerust voor deze taak, aldus de Vreese: “Het mooie van de raad van advies is dat die experts herbergt uit heel veel verschillende disciplines. Dat maakt het mogelijk om allerlei initiatieven vroegtijdig te signaleren. Het gaat om juristen, onderwijsexperts, technische experts, enzovoort. Die verscheidenheid aan expertises is echt de kracht van de Raad van advies.”
Van Iperen benadrukt de verantwoordelijkheid die het fonds heeft vanuit zijn eigen rol: “Misschien is het een gevecht tussen David en de reus Goliath, maar we hebben geen andere kans dan dat gevecht aan te gaan.”
Hoogleraar Claes de Vreese van de Universiteit van Amsterdam richt zijn onderzoek op de steeds groter wordende rol die geautomatiseerde besluitvorming en artificial intelligence spelen in onze digitale samenleving. Hij brengt hierbij verschillende deelterreinen samen, waaronder politiek, media en democratie. De Vreese is een van de partners in het recent opgerichte AI, Media & Democracy Lab, waarbij onderzoekers van de UvA, HvA, CWI samenwerken met mediapartners, maatschappelijke partners en de gemeente Amsterdam. Daarnaast is De Vreese oprichter van de Digital Democracy Centre aan de University of Southern Denmark. De Vreese is lid van de KNAW en KHMW en oud-voorzitter van de SSH Raad.
Lees meer:
Schrijver en jurist Roxane van Iperen (Nijmegen, 1976) studeerde rechten aan de Universiteit van Amsterdam. Vanaf 2001 tot 2011 werkte ze als jurist en adviseur bij diverse advocatenkantoren en bedrijven. Ze specialiseerde zich onder andere in belastingconstructies en duurzame verdienmodellen. Van Iperen schreef veelvuldig over de uitwassen van Big Tech en de impact ervan op burger en democratie, onder meer het boek Eigen welzijn eerst. In 2021 kwamen een aantal van deze thema’s aan bod toen ze aanschoof bij Zomergasten. Half mei verschijnt haar nieuwe boek: Eigen planeet eerst.
Lees meer: Biografie — Roxane van Iperen