Als internetgebruiker laat je online een spoor van data achter, dat is bijna onvermijdelijk. Niet alleen Google en Facebook, maar bedrijven uit vrijwel alle sectoren én overheden gebruiken die gegevens om van mensen profielen te maken. Aan de hand van zo’n profiel wordt gedrag voorspeld en beïnvloed.
Het is behoorlijk ondoorzichtig wat bedrijven of overheidsinstanties van je weten. Maar ook van de verschillende manieren waarop data verzameld worden is lang niet iedereen zich bewust. Zo kijken d.m.v. cookies steeds meer bedrijven mee terwijl je surft, wordt er meegeluisterd met voice-assistants of andere slimme apparaten, of kan via ‘facial emotion recognition’ data worden afgelezen van je gezichtsuitdrukking. Maar ook betaalgegevens zeggen wat over jou als persoon. Betalingen onthullen bijvoorbeeld een lidmaatschap van een politieke partij, gezondheid of seksuele voorkeur. Met PSD2, de nieuwe Europese bankenwet, kunnen betaalgegevens nu ook met niet-bancaire partijen worden gedeeld.
Bewustwording: initiatieven die bijdragen aan het maatschappelijke debat
Bewustwordingsprojecten helpen om de problematiek minder abstract en meer toegankelijk te maken. Bijvoorbeeld door mensen zelf iets te laten ervaren. Zulke projecten hebben vaak potentie het maatschappelijke debat aan te zwengelen of te stimuleren.
Een greep uit een aantal voorbeelden:
Monstercookies, visualisatie van de NOS over wat er gebeurt als je advertentiecookies accepteert en de advertentiehandel achter jouw klik laat zien;
Interactieve documentaire ‘Steal Your Fealings’ die je laat ervaren hoe populaire apps facial emotion recognition technologie kunnen gebruiken;
Louche Apparaten, waaronder een koffieautomaat dat afhankelijk van je postcode lekkere of waterige koffie schenkt;
Cirque du data, waar datavisualisaties en een circusachtige datashow het onzichtbare zichtbaar maken;
Collectieve voorleesperformance van het boek One Click, waarin 835 privacyvoorwaarden zijn verzameld die met een enkele klik (een duur van 0,0146 seconden) worden geaccordeerd.
Tools: internetgebruikers activeren en faciliteren
Daarnaast zijn concrete tools voor internetgebruikers een goed middel om dit thema aan te kaarten en mensen te activeren. Denk hierbij aan een tool als My Data Done Right, waar je eenvoudig bij bedrijven en instellingen de data kunt opvragen die zij over jou hebben. Nadat bekend werd dat NextDoor (de populaire buurtapp) niet zorgvuldig met data van gebruikers omgaat, maakten duizenden mensen gebruik van de tool om hun gegevens op te vragen. Of neem de Data Detox Challenge -afkomstig uit Berlijn en opnieuw uitgebracht door de Friese Bibliotheken-, waarin databewust leven als een lifestyle wordt geframed d.m.v. een achtdaagse ‘kuur’ waarbij je elke dag een onderdeel van je digitale persoonlijkheid behandelt en zo meer controle over je data krijgt.
Welke positie kunnen we innemen als gebruiker?
Onze afhankelijkheid van digitale diensten neemt alleen maar toe, zowel thuis als op school en op het werk. Als internetgebruiker zijn we zijn de grootste leverancier van data en ook al zouden we willen, we lijken ons amper aan de verschillende methodes van dataverzameling te kunnen onttrekken. Welke positie kunnen we hier als gebruiker in innemen?
We vroegen het Esther Crabbendam van Bits of Freedom, dé beweging die opkomt voor internetvrijheid in Nederland: “Als je als gebruiker niet op de hoogte bent van de informatie die over jou wordt opgeslagen en waarvoor die data wordt gebruikt, is het ook moeilijk daar iets aan te veranderen. Daarom is het belangrijk dat bedrijven en organisaties hier transparanter over worden. Dat betekent dus geen privacyvoorwaarden of cookieopties in onleesbaar juridisch jargon, of ver weggestopt op de website. Voor wie dataverzameling wil stoppen of data wil laten verwijderen moet dat makkelijk te organiseren zijn. Daar zijn toegankelijke tools voor nodig.”
Tijd voor actie!
Met de call ‘Je data de baas’ roept SIDN fonds op om voorstellen in te dienen voor bewustwordingscampagnes rondom het belang en de waarde van data en/of concrete tools om de positie van de internetgebruiker te versterken. Deadline is maandag 21 oktober, 13.00 uur.