Voor succesvolle online communities zijn digitale platformen nodig die het onderling vertrouwen tussen mensen niet beschadigen, maar versterken. Zoals PubHubs. “We willen aantonen dat deze technologie echt waarde kan toevoegen voor organisaties”, zegt lector Civic Interaction Design Martijn de Waal van de Hogeschool van Amsterdam.
Wanneer burgers elkaar online willen ontmoeten, doen ze dat noodgedwongen vaak op sociale netwerken die zijn ontwikkeld door grote buitenlandse tech-bedrijven. Dat is verre van ideaal, aangezien privacy en andere publieke waarden niet gewaarborgd zijn op sociale mediaplatforms zoals Facebook. Daarom besloten hoogleraren Bart Jacobs van de Radboud Universiteit en José van Dijck van de Universiteit Utrecht in 2021 om een nieuw Nederlands communitynetwerk te ontwikkelen: PubHubs. Dat is een afkorting van Public Hubs. Voor welke toepassingen kunnen organisaties PubHubs inzetten? En wat hebben ze nodig om dat succesvol te doen? Dat test het onderzoeksteam van lector Civic Interaction Design Martijn de Waal van de Hogeschool van Amsterdam dit jaar met ondersteuning van SIDN fonds in een aantal concrete gebruikerscases overal in het land.
“Om een democratie goed te laten functioneren, heb je naast de markt en de staat ook een sterke burgersamenleving nodig. Die bestaat uit publieke organisaties zoals bibliotheken en omroepen, burgerinitiatieven, ngo's, vrijwilligersorganisaties, enzovoorts. Tegenwoordig gebruiken veel van deze organisaties en initiatieven digitale platformen zoals Facebook voor onderlinge communicatie en uitwisseling. Helaas zijn de meeste van die platformen ontworpen volgens de logica van de markt. Ze zijn ingericht op winstmaximalisatie. Gebruikersprofielen worden gebruikt als handelswaar. En doordat de identiteit van gebruikers slecht wordt gecontroleerd, krijgen nepnieuws en cybercriminaliteit de ruimte. Dat alles is niet bevorderlijk voor het onderling vertrouwen tussen burgers. Bovendien komen publieke waarden in de samenleving daardoor onder druk te staan. Daarover schreef ik in 2016 al samen met hoogleraren José van Dijck van de Universiteit Utrecht en Thomas Poell van de Universiteit van Amsterdam het boek De platformsamenleving. PubHubs is een poging om een alternatieve richting in te slaan: om technologie in te zetten om het democratische proces juist te verstevigen.”
PubHubs is ontworpen op basis van publieke waarden zoals privacy en vertrouwen. Daarmee kunnen organisaties een alternatief bieden aan leden en betrokkenen dat is gebaseerd op publieke waarden.
Martijn de Waal (Hogeschool van Amsterdam)
“Privacy en het creëren van een veilige, vertrouwde omgeving voor communicatie. Dat zijn belangrijke publieke waarden voor PubHubs. Het communitynetwerk bestaat uit verschillende afzonderlijke Hubs die door een publieke organisatie worden beheerd. Dat kan een museum zijn, gemeente, onderwijsinstelling of patiëntenvereniging. Iedere Hub kent een aantal Rooms waar groepen mensen met elkaar kunnen chatten en berichten kunnen plaatsen. Organisaties kunnen voorwaarden stellen aan deelnemers om een Room te kunnen betreden. Bijvoorbeeld dat ze in een bepaalde woonplaats wonen, ouder of juist jonger zijn dan een bepaalde leeftijd, of betrokken zijn bij een patiëntenvereniging, bijvoorbeeld als arts of als patiënt.”
“Niet je totale identiteit, alleen aspecten ervan. Of iemand toegang mag tot een bepaalde room, wordt gecontroleerd op een privacyvriendelijke manier, met de Yivi-app. In die app kun je allerlei geverifieerde kenmerken over jezelf opslaan. Naar buiten toe toon je alleen dat deel dat relevant is voor een bepaalde toepassing. Zo kun je bijvoorbeeld bewijzen dat je 18+ bent of in Amsterdam woont. En op een soortgelijke manier kun je bijvoorbeeld bewijzen dat je lid bent van een patiëntenvereniging. Deze attribuutgebaseerde authenticatiemethode maakt het mogelijk om in vertrouwen te communiceren met elkaar. Je weet namelijk dat je niet spreekt met een digitale trol van een trollenboerderij in Sint-Petersburg. Dus als je lid bent van een besloten Room van een patiëntenvereniging-Hub, dan weet je zeker dat je onder lotgenoten bent. PubHubs is daardoor een veilige plek voor het uitwisselen van ervaringen, om elkaar te ondersteunen, of van elkaar te leren. Bovendien krijg je in iedere Hub een ander pseudoniem. Dus als je bij de bibliotheek inlogt, kan niemand aan je profiel zien dat je ook lid bent van een patiëntenvereniging.”
“PubHubs is ontworpen op basis van publieke waarden zoals privacy en vertrouwen. Daarmee kunnen organisaties een alternatief bieden aan leden en betrokkenen dat is gebaseerd op publieke waarden. Gebruikersdata worden niet verkocht. De software probeert niemand te manipuleren. Ook al vinden veel organisaties dit belangrijke waarden, het is tegelijkertijd ook wat abstract voor ze. Ze zien meestal niet meteen hoe ze PubHubs in zouden kunnen zetten. Samen met een aantal organisaties gaan wij daarom een reeks gebruikerscases ontwikkelen: heel concrete toepassingen die laten zien hoe ze PubHubs kunnen gebruiken. Tegelijkertijd moet het platform zelf daarvoor natuurlijk ook zo ontwikkeld worden dat het gebruiksvriendelijk is en aansluit bij ieders behoeftes. We gaan alle stappen in het aanmeldproces en het gebruik van PubHubs opnieuw bekijken en suggesties voor verbetering doen.”
“We willen aantonen dat deze technologie echt waarde kan toevoegen, maar dat willen we wel doen vanuit de werkelijke behoeftes van organisaties. Juist door cases zo concreet mogelijk uit te werken samen met organisaties, kunnen we PubHubs op de kaart zetten. Wie binnen de organisatie gaat de Hub bijvoorbeeld opzetten en modereren? Welke afdeling gaat er berichten op plaatsen? Hoe worden gebruikers gewezen op het bestaan van de Hub? Mag iedereen toegang tot een bepaalde Room of alleen mensen met een bepaalde eigenschap of een bepaald lidmaatschap? Zo checken we stap voor stap hoe PubHubs nog beter kan aansluiten op de praktijk. Daarbij letten we niet alleen op functionaliteiten, maar ook op gebruiksgemak. Zo moeten gebruikers tijdens het aanmeldproces bijvoorbeeld eerst de Yivi-app installeren. We willen voorkomen dat ze tijdens dat proces afhaken. Alle stappen moeten daarom zo soepel mogelijk verlopen. Daarnaast moet het vanuit het hoofdscherm in een oogopslag duidelijk zijn wat je met de software kunt doen. Ook visueel moet de software zo aantrekkelijk mogelijk zijn. Kun je medegebruikers bijvoorbeeld makkelijk herkennen, zelfs als ze een pseudoniem gebruiken, omdat ze hun profiel op allerlei manieren kunnen personaliseren? Het doel is dat onze bevindingen het ontwikkelproces gaan voeden. Als onderzoekers hebben we bovendien een bredere vraag: wat is er in het algemeen nodig om technologie die publieke waarden weerspiegelt ook in de praktijk tot een succes te maken?”
Pubhubs bestaat uit verschillende afzonderlijke Hubs die door een publieke organisatie worden beheerd. Dat kan een museum zijn, gemeente, onderwijsinstelling of patiëntenvereniging.
Martijn de Waal (Hogeschool van Amsterdam)
“We zijn een aantal scenario’s aan het verkennen. Zo zijn we in gesprek met MIND, een organisatie die zich sterk maakt voor een psychisch gezonder Nederland en een stem geeft aan alle mensen met (beginnende) psychische klachten en hun naasten. We spreken ook met diverse gemeentes. Een daarvan overweegt om alle lokale burgerinitiatieven op het gebied van groen, van geveltuintjes tot moestuinen, binnen een Hub samen te brengen. Zo kunnen al die burgers met elkaar in contact komen en van elkaar leren. Niet alleen op inhoudelijk vlak: welke plant past het best op welke plek? Maar ook op procedureel vlak: bij welk loket of bij welke ambtenaar kun je aankloppen? Ook de gemeente kan van de discussies binnen de Hub leren: waar lopen burgers tegenaan als ze meer groen in hun wijk willen? Ambtenaren kunnen knelpunten zo mogelijk eerder signaleren en de dienstverlening verbeteren. Een ander gebruiksscenario: de bibliotheek Midden-Brabant wil onderzoeken hoe zij met PubHubs de lokale gemeenschap kunnen ondersteunen, door mensen met dezelfde interesses met elkaar in contact te brengen. Ook met de gemeente Amsterdam gaan we onderzoeken waar PubHubs de meeste toegevoegde waarde kan bieden: hoe kunnen Amsterdamse organisaties deze technologie op een aantrekkelijke en inzichtelijke manier gebruiken? Hoe kunnen ze burgers het best op het bestaan van PubHubs wijzen? Daarnaast zijn we in gesprek met de publieke omroep. Zo wil de NTR bijvoorbeeld PubHubs gebruiken om hun ‘podwalks’ te verspreiden: geschiedenis-podcasts over de historie van een streek waar een wandeling doorheen voert. En het VPRO-programma Tegenlicht is aan het verkennen of met PubHubs Meetups georganiseerd kunnen worden naar aanleiding van specifieke uitzendingen.”
“Daarvoor bestaan allerlei mogelijkheden. Zo wordt de publieke omroep in Nederland grotendeels betaald uit publieke middelen. Je zou ook PubHubs kunnen financieren uit de algemene middelen, vanuit het idee dat een op publieke waarden gebaseerde digitale infrastructuur een belangrijke voorziening is waar de overheid zorg voor kan dragen. Zoals ze dat ook doen voor het beheer en onderhoud van onze snelwegen of de publieke omroep. Een andere mogelijkheid is dat organisaties die de software willen gebruiken daarvoor een bijdrage leveren. Door binnen dit project zoveel mogelijk zinvolle en bruikbare gebruiksscenario’s te ontwikkelen, hopen we de bekendheid en populariteit van PubHubs te vergroten, zodat online gemeenschappen uiteindelijk op steeds meer plekken veilig met elkaar kunnen communiceren.”
Digitale gemeenschapsgoederen
Burgers en publieke organisaties zijn vaak afhankelijk van private platformen voor publieke activiteiten, waardoor publieke waarden in het gedrang komen. Digitale gemeenschapsgoederen - ‘digital commons’ - kunnen een alternatief bieden. SIDN fonds stimuleert daarom samen met het ministerie van Binnenlandse Zaken de ontwikkeling daarvan. “Het is belangrijk dat groepen burgers op een veilige manier online met elkaar kunnen communiceren, bijvoorbeeld bij zorgorganisaties, patiëntenverenigingen, voetbalclubs of scholen”, zegt programmamanager Mieke Van Heesewijk van SIDN fonds. “PubHubs kan daaraan bijdragen. Het is daarom belangrijk dat zo veel mogelijk burgers en organisaties weten dat deze community-software bestaat en hoe ze die kunnen toepassen.”
Martijn de Waal
Martijn de Waal is lector van de Civic Interaction Design onderzoeksgroep aan de Hogeschool van Amsterdam. Die groep onderzoekt de rol van technologie in de samenleving, en verkent hoe het ontwerp ervan bij kan dragen aan een sterkere burgermaatschappij.