PublicSpaces is een coalitie van publieke organisaties die samen zoekt naar een oplossing voor een gemeenschappelijk probleem: de afhankelijkheid van big tech. Dat gaan ze de komende tijd doen voor video, binnen het project Peer Tube Spaces. Dat gebeurt met ondersteuning van SIDN fonds en het ministerie van Binnenlandse Zaken en in samenwerking met onderwijsinstelling SURF. Beeld & Geluid, dat al ervaring heeft met het privacyvriendelijke video-alternatief PeerTube, biedt technische input en ondersteuning. Product owner Pepijn Lemmens van PublicSpaces vertelt.
PeerTube
PeerTube is opensourcesoftware die is gebouwd op basis van ActivityPub. Dat is een open en gedecentraliseerd protocol voor socialenetwerksites. Dat protocol ligt bijvoorbeeld ook ten grondslag aan berichtenservice Mastodon, sociaal netwerk Friendica, fotonetwerk Pixelfed, podcastplatform Castopod en marktplaats Flohmarkt. PeerTube maakt gebruik van peer-to-peertechnologie. Dat wil zeggen dat video’s niet in een centrale database zijn opgeslagen, maar verspreid over een netwerk van ‘peers’. Die beheren allemaal een eigen server en plaatsen daar hun eigen video’s op. Die video’s kunnen ze publiceren op hun eigen website of andere eigen kanalen, maar ook delen met andere ‘peers’. Zo zijn video’s toch breed beschikbaar, zonder dat een centrale instantie daar iets over te zeggen heeft. Organisaties kunnen zelf bepalen met welke andere servers ze al dan niet delen. En als ze dat willen, kunnen ze bijvoorbeeld ook toestaan dat gebruikers hun video’s downloaden.
Wat maakt PeerTube privacyvriendelijk?
“PeerTube gebruikt geen ondoorzichtige algoritmes om video’s te ordenen, toont geen reclames en verzamelt geen data van gebruikers. Anders dan bij bijvoorbeeld YouTube of Vimeo is er niet één organisatie die de servers waarop de video’s worden opgeslagen beheert, maar kan iedereen zijn eigen PeerTube-server inrichten en beheren. Zij kunnen video’s naar keuze delen met andere PeerTube-servers. Zo ontstaat een ‘federatie’ van servers en een gemeenschappelijk platform. Gebruikers krijgen op die manier - ondanks de gedecentraliseerde structuur van het netwerk - toch toegang tot video’s van andere makers. En wanneer een video erg populair wordt, kan de serverbelasting door het hele netwerk gezamenlijk gedragen worden. PeerTube vormt dus een netwerk van videokanalen die zowel verbonden als autonoom zijn.”
Wat weerhoudt publieke organisaties nu nog om PeerTube te implementeren?
“De wil is er wel. Het voelt immers niet goed om gebruik te maken van een videoplatform als YouTube, dat data verzamelt over jouw doelgroep, die doorverkoopt aan de hoogste bieder, gebruikers gepersonaliseerde reclames voorschotelt en onethische algoritmes gebruikt om hun aandacht zo lang mogelijk vast te houden. Alleen is de praktijk weerbarstiger. Natuurlijk, er zijn goede alternatieven, zoals opensourcesoftware PeerTube, alleen kun je daarvoor niet zomaar een account aanmaken en beginnen met video’s uploaden. Je moet zelf een eigen PeerTube-‘instantie’ of -server inrichten of samenwerking zoeken met iemand of een organisatie die dat al heeft gedaan. Al is dat technisch gezien niet overdreven complex, toch heeft niet elke organisatie de ict-kennis daarvoor in huis, of wil die in huis halen. Bovendien moet je die server blijven beheren, voor voldoende bandbreedte zorgen en ondersteuning bieden. Dat maakt PeerTube voor veel organisaties in de praktijk eigenlijk alleen haalbaar als ze samenwerken. Zo kunnen ze niet alleen op technisch gebied ‘federaties’ vormen en video’s delen, maar ook organisatorisch. Organisaties kunnen samen het technisch beheer regelen en gezamenlijk de kosten van een helpdesk dragen.”
Pepijn Lemmens
Pepijn Lemmens werkte na een studie journalistiek achtereenvolgens als freelancejournalist, eindredacteur bij de Belastingdienst, online manager bij het Nieuwe Instituut, digitaliseringsadviseur bij kennisinstituut DEN en innovatieadviseur bij Cubiss. Sinds 2024 werkt hij als Product Owner bij PublicSpaces. Hij begeleidt daar organisaties om minder afhankelijk te worden van big tech binnen projecten als Peer Tube Spaces.
Hoe gaan jullie organisaties daarbij helpen?
“We gaan met twee PublicSpaces-leden PeerTube-servers opzetten en inrichten. Onderwijsorganisatie SURF gaat binnen hetzelfde project een aantal onderwijsinstellingen begeleiden. We krijgen hierbij ondersteuning van Beeld & Geluid, dat voor openbeelden.nl al een PeerTube-server heeft opgezet. De deelnemende organisaties kunnen hun video’s publiceren op het gezamenlijke videokanaal publicvideo.nl, maar ook op hun eigen website. Het gezamenlijke videokanaal kan dan weer samen video’s delen – ‘federeren’ - met andere servers en zo ontstaat een netwerk van video’s.”
Waar letten jullie op bij de inrichting van PeerTube-servers?
“PeerTube wordt nu voornamelijk nog door kleinere organisaties en losse samenwerkingsverbanden gebruikt. Om echt aantrekkelijk te worden voor publieke organisaties, zijn features nodig die voor hen interessant zijn. In de pilot werken we samen met Waag Society. Zij hebben een videoarchief dat in de loop der jaren her en der is gepubliceerd. Ze willen al die video’s nu echt op een goede manier gezamenlijk publiceren. Dat archief willen ze op een mooie manier presenteren. PeerTube biedt standaard beperkte mogelijkheden voor het aanpassen van de vormgeving aan de eigen huisstijl. Met Waag onderzoeken we hoe we deze standaardmogelijkheden verder kunnen uitbreiden. Omdat PeerTube opensourcesoftware is, kun je zelf dit soort aanpassingen doen. Ook zijn we in gesprek met de hoofdontwikkelaar binnen het opensourceproject PeerTube: de Franse non-profitorganisatie Framasoft.
Een andere aantrekkelijke feature is de mogelijkheid om video’s in series te presenteren. Er bestaat al een plug-in waarmee je metadata kunt toevoegen en daarin bijvoorbeeld aangeven dat individuele video’s bij elkaar horen, alleen moet je wel weten hoe dat moet. We gaan daarom niet alleen waar nodig uitbreidingen ontwikkelen, maar ook al dit soort keuzemogelijkheden uitgebreid documenteren in stap-voor-stap-handleidingen. Die maken het voor toekomstige organisaties een stuk eenvoudiger om PeerTube naar hun eigen wensen in te richten.”
Jullie gaan ook kijken naar de organisatorische kant?
“Ja, die is zo mogelijk nog belangrijker. Als je als organisatie een PeerTube-server hebt opgezet, moet je die ook beheren en onderhouden. Om de kosten te drukken en daarmee de levensvatbaarheid van dit soort projecten te blijven garanderen, is het slim hier een gezamenlijk project van maken. Zo kun je namelijk samen de menskracht financieren en een helpdesk in de lucht houden. Maar hoe organiseer je zoiets? Hoe zorg je dat je samen op een goede manier samenwerkt en besluiten neemt? Daarom gaan we binnen dit project gaandeweg ook de benodigde organisatiestructuur inrichten. In een ideaal scenario kan de nieuwe PeerTube-server aan het eind van het project op eigen benen staan, zowel technisch als organisatorisch en financieel.”
Wat is de belangrijkste organisatorische uitdaging?
“Als je met drie vrienden samen een videokanaal start, kun je prima informeel wat afspraken maken. Maar dat gaat niet als je dat met verschillende publieke organisaties samendoet. Tegelijkertijd is het interessant om een organisatievorm te vinden waarvoor je zo min mogelijk regels hoeft te bedenken om de samenwerking toch een stevige basis te geven. Zaken formeel organiseren wordt al vrij snel complex, bijvoorbeeld als je een stichting wil oprichten met een voorzitter, een penningmeester en een secretaris, enzovoort. Je wil zaken echter wel goed met elkaar regelen. Goed balanceren op dat grensvlak – goede afspraken maken, maar niet overdadig complex - is essentieel. Alleen dan is een project als Peer Tube Spaces ook op de langere termijn levensvatbaar.”
Is het na afloop makkelijker voor organisaties om over te stappen op PeerTube?
“We verwachten niet dat organisaties massaal gaan ‘overstappen’ naar PeerTube, dat is ook niet het doel van het project. We richten ons op use cases zoals voor erfgoedinstellingen die een collectie videomateriaal willen ontsluiten, of een onderwijsinstelling die lesvideo’s wil kunnen aanbieden aan leerlingen of studenten zonder reclame. We willen het eenvoudiger maken voor organisaties om hun eigen PeerTube-kanaal op te zetten. We proberen zoveel mogelijk hobbels weg te nemen, zowel technisch als organisatorisch. We gaan de software uitbreiden waar nodig. We doen gebruikerstests en documenteren onze werkwijze uitgebreid.
Als alles goed gaat kunnen na de pilotfase meer organisaties hun PeerTube-video’s delen op publicvideo.nl. Zo slaan ze drie vliegen in een klap: ze hoeven niet zelf de ict te beheren, respecteren de privacy van hun gebruikers en werken samen aan een rijk videoplatform.”
Digitale gemeenschapsgoederen
Burgers en publieke organisaties zijn vaak afhankelijk van private platformen voor publieke activiteiten, waardoor publieke waarden in het gedrang komen. Digitale gemeenschapsgoederen - ‘digital commons’ - kunnen een alternatief bieden. SIDN fonds stimuleert daarom samen met het ministerie van Binnenlandse Zaken de ontwikkeling daarvan. “Door de pro-Trump opstelling van Amerikaanse techbedrijven als Meta en X groeit het bewustzijn binnen publieke organisaties dat technologie publieke waarden moet ondersteunen in plaats van ondermijnen”, zegt programmamanager Mieke Van Heesewijk van SIDN fonds. “Daarom zal de belangstelling voor projecten als PeerTube Spaces de komende tijd hopelijk alleen maar toenemen.”
We ondersteunen nog meer digitale gemeenschapsgoederen. Via onderstaande links lees je er meer over:
