Van disruptie naar tegenmacht: dit is 10 jaar SIDN fonds

SIDN fonds viert zijn tienjarig bestaan. Op het eerste gezicht lijkt dat misschien niet zo'n heel lange tijd, maar in de wereld van het internet zou je het toch bijna een generatie kunnen noemen. Het fonds, dat zich inzet voor 'een sterk internet voor iedereen', werd in 2014 opgericht door SIDN, de organisatie die het .nl-domein beheert. Het doel: een deel van de opbrengsten van SIDN teruggeven aan de internetgemeenschap. Dat gebeurt door te investeren in innovatieve projecten die bijdragen aan een sterk en verantwoord internet voor iedereen.

Hoe het begon...

Directeur Valerie Frissen en programmamanager Mieke van Heesewijk werken vanaf het eerste uur voor SIDN fonds. Beiden waren in hun carrière al jaren bezig met de maatschappelijke implicaties van digitale ontwikkelingen, en de lancering van een nieuw internetfonds sloot daar naadloos op aan. Wat herinneren ze zich uit die begintijd?

Mieke: ‘In de beginfase werden er tal van projecten mede door onze ondersteuning gelanceerd, die de nadruk legden op het belang van privacy. Dat waren toen nog roependen in de woestijn: de meeste aanvragers moesten we opvoeden wat betreft de bescherming van privacy. Pas in de loop der tijd kregen mensen meer begrip van de schaduwkanten van het internet. Het techoptimisme vierde hoogtij. We hadden toen nog de pijler Tech for Good, oftewel: hoe kun je met internet de maatschappij verbeteren, en daar kwamen de wildste aanvragen op binnen. Het was de tijd van de ‘veruberisering’ van allerlei beroepsgroepen, van kappers tot thuiszorgmedewerkers, iedereen wilde een soort Ubertje worden.'

Valerie: 'Het draaide om disruptie en innovatie, vanuit het idee "wij gaan deze branche eens even op zijn kop zetten". Veel projecten hadden ook van die leuke namen die op een 'z' eindigden. Toch kozen we in het begin heel bewust voor een open benadering. We organiseerden twee open calls per jaar en we werkten nog niet met thema's - het leerde ons wat er allemaal speelde in het veld.'

Mieke: 'Wij waren in die tijd bijna het enige fonds in Nederland dat zich puur op het internet focuste. Het was nog zoeken naar een eigen positie in het veld van investeerders, fondsen en liefdadigheidsinstellingen.'

Inmiddels is SIDN fonds niet meer weg te denken in het veld. Sterker nog, het lijkt wel alsof het fonds ieder jaar meer urgentie heeft gekregen. Je hoeft de krant maar open te slaan of je leest een bericht dat met het werk van het fonds samenhangt.

Mieke: 'Denk aan de verspreiding van desinformatie, de rol van algoritmes bij de Europese verkiezingen of de beïnvloeding vanuit China.'

Valerie: 'Of het debat over digitale autonomie en onze afhankelijkheid van een digitale infrastructuur die in handen is van grote buitenlandse spelers. De oude discussie over de noodzaak dat internet een nutsfunctie krijgt (net als vroeger de telefoon) laait opnieuw op. We moeten goede randvoorwaarden creëren om de kernwaarden van het internet te verdedigen en de grote techreuzen geen vrij spel geven.'

Mieke: 'Gelukkig zijn we vanuit het fonds in staat om mee te bewegen met al deze maatschappelijke ontwikkelingen. Zo zetten we de laatste jaren sterk in op het organiseren van weerstand en tegenmacht met betrekking tot de negatieve gevolgen van het internet.' Valerie: Het Rathenau Instituut noemt dat 'ontspoord gedrag'; desinformatie, polarisatie, hate speech, wraakporno, noem maar op. Schadelijk gedrag online waar alle gebruikers vroeg of laat mee te maken kunnen krijgen. Grote thema's, ook op internationaal niveau, maar op kleine schaal dragen wij daar met het fonds ons steentje aan bij. We willen die autonomie en de kernwaarden van het internet zoveel mogelijk overeind houden in dat grote krachtenspel. We kunnen het tij nog keren.'

De mooiste projecten

Sinds de start zijn al meer dan 400 projecten met steun en begeleiding van het fonds van start gegaan. Ook is het fonds 'founding mother' van een aantal projecten die naderhand uitgroeiden tot grote, impactvolle organisaties. De mooiste kiezen voelt voor Mieke en Valerie een beetje 'als een keuze tussen je kinderen', maar hieronder zie je er toch een aantal uitgelicht staan. Op de jubileumpagina lees je meer over de projecten per jaar.

Door dergelijke projecten in de beginfase ruggensteun te geven zijn ze in staat geweest om verder te groeien. Dat is wat Mieke en Valerie bij evaluaties achteraf ook vaak te horen krijgen: dat er niet veel partijen zijn zoals zij, die in de vroege ontwikkeling van een internetproject willen investeren. Tegelijkertijd benadrukken ze dat successen niet alleen te danken zijn aan de steun vanuit het fonds, maar vooral aan de mensen die de projecten uitvoeren.

Valerie: 'We zien dat onze beste projecten vaak worden geleid door mensen die ongelooflijk veel energie en overtuigingskracht bezitten.'

Mieke: 'En doorzettingsvermogen. We zien soms dat mensen heel enthousiast beginnen, maar na twee of drie jaar uitgeput raken. Projectleiders die hun energie goed kunnen verdelen zijn het meest succesvol.'

Valerie: 'Je moet het lef hebben om 'je kindje' ook door anderen te laten opvoeden, want anders bestaat de kans dat je aan je eigen succes ten onder gaat. Op tijd beseffen wat je zelf niet in huis hebt en daarvoor andere mensen binnenhalen.'

Resultaten om trots op te zijn

Voor veel fondsen geldt dat ze met een klein team zoveel mogelijk impact willen maken, maar als dat daadwerkelijk lukt is dat iets om trots op te zijn, vinden Valerie en Mieke. Met een hecht team van vijf medewerkers hebben ze in tien jaar tijd veel voor elkaar gekregen. Wat zijn hun belangrijkste resultaten?

Valerie: 'We zijn een relevante speler geworden in het veld en dat merken we steeds vaker. Zo zijn we momenteel een aantal samenwerkingsprojecten aan het opzetten met partijen die dezelfde doelstellingen hebben als SIDN fonds, zodat we gezamenlijk kunnen investeren. Een mooi voorbeeld hiervan is een programma met het ministerie van Binnenlandse Zaken en een aantal grote gemeenten. We noemden al Publicroam dat zorgt dat je automatisch verbindt met wifi, via een veilige privacy-by-designverbinding. Met deze samenwerking hopen we daar een push aan te geven, zodat je straks in de stad op zoveel mogelijk publieke locaties zoals wijkcentra, sportlocaties en musea veilig op een wifinetwerk kan.'

Mieke: 'Er is nu politiek momentum voor dergelijke samenwerkingsverbanden, en omdat we inmiddels die bekende speler zijn is er ook het vertrouwen om dit samen op te zetten. Tien jaar geleden was dat veel moeilijker geweest.'

Valerie: 'Datzelfde geldt voor het samenwerken met andere fondsen zoals Adessium Foundation en Limelight Foundation: we organiseren nu regelmatig samen calls, waardoor de inzet en middelen verdubbelen. Voor andere fondsen is dat aantrekkelijk, omdat wij het apparaat hebben om een goede selectie te kunnen doen met een beoordeling van relevante experts uit het veld.'

Mieke: 'Wij geven zelf alleen projectfunding, maar kunnen goede initiatieven hierdoor wel onder de aandacht brengen van fondsen die juist basisfunding geven.'

Valerie: 'Door onze samenwerkingen laten we de keten goed op elkaar aansluiten en daar gaat het om: dat je daar waar je het verschil kan maken een cruciale positie inneemt. Wij hebben jaarlijks 2,5 miljoen euro te besteden. Dat is in verhouding ook weer geen enorm bedrag, dus dat geld moet je op de juiste manier en plek inzetten door te zorgen dat het iets in beweging zet.'

De belangrijkste lessen

Tot zover alle hoogtepunten en resultaten. Maar, zoals altijd als je iets from scratch opbouwt, gaan er natuurlijk ook dingen anders dan verwacht. Wat zijn de belangrijkste lessen uit de afgelopen tien jaar?

Mieke: 'In het begin ondersteunden we weleens hardware-projecten. Zoals de NetAidKit, een kleine, open source, portable router die is ontwikkeld om journalisten waar dan ook ter wereld op een makkelijke manier veilig en vrij toegang tot internet te geven. We merkten echter al snel dat er bij hardware een hele productiefase achteraankomt wat een heel andere tak van sport is. Wij hebben niet de expertise in huis om dat goed te begeleiden. Daar zijn we dus weer mee gestopt.'

Valerie: 'Datzelfde geldt voor het geven van leningen. In het begin vroegen we ons af of subsidie geven de beste manier was en experimenteerden we met het geven van een lening. We concludeerden al snel dat ook dat om een hele andere expertise vraagt, dus we hebben definitief voor 'grant giving' gekozen. We krijgen ervoor terug dat alle resultaten uit projecten open worden gedeeld.'

Mieke: 'Een andere les is dat we weleens te vroeg waren met bepaalde calls. Responsible AI was een call uit 2018 waarbij we veel initiatieven verwachten die AI op een verantwoorde manier wilden inzetten. Maar daar bleken nog weinig concrete ideeën voor. Datzelfde gebeurde bij de call Blockchain for Good. AI en blockchain zaten op dat moment nog te veel in de hypefase waarin de technologie een oplossing leek voor zowat alles. Dat is geen garantie voor het verantwoord inzetten van die technologie, en daar gaat het ons primair om.'

Valerie: 'We zijn toen strenger geworden. Voor ons geldt nu: technologie op zoek naar een probleem ondersteunen we niet.'

Mieke: 'Al zijn er ook wel parels uit voortgekomen. Zo hebben we Moral Agency gesteund, een onderzoeksproject van Joris Krijger. Hij ontwikkelde een toepasbaar ethisch handelingskader voor het verantwoord gebruik van AI binnen de financiële sector.'

Valerie: 'Hij is inmiddels een veelgevraagd expert op dit terrein, en dan te bedenken dat hij bij ons binnenkwam door de internetscriptieprijs te winnen.'

Mieke: 'Hoe belangrijk goed design is hebben we ook geleerd. We hebben veel technische projecten ondersteund die niet altijd even gebruiksvriendelijk waren voor de eindgebruiker. Dat moest anders. We hebben er al twee keer een call op uitgeschreven: techneut zoekt ontwerper, zodat we die technische projecten een stap verder kunnen brengen door een goed ontwerp dat de gebruikerservaring vooropzet.'

Valerie: 'Ook de samenwerking met kunstenaars leerde ons veel. Zij gebruiken een andere manier om een verhaal te vertellen, wat bij bewustwording een belangrijke rol kan spelen. De projecten van Julia Jansen zijn daar een mooi voorbeeld van, zoals Privacyvoorwaarden - I do not accept en Why :i:like Green.

Mieke: 'Een ander mooi voorbeeld is Packet Run.Een installatie waarmee gebruikers kunnen zien en ervaren welke route een datapakketje aflegt. Op de Dutch Design Week trok het enorm veel bezoekers.'

Valerie: We willen geen dingen ondersteunen die vervolgens op de Github-plank blijven liggen. Daarom proberen we techneuten zoveel mogelijk te koppelen aan ons netwerk van ontwerpers en kunstenaars.'

Toekomstplannen

Het kan nog wel even duren voor er een nieuw kabinet is, niettemin is er in de politiek nu veel momentum voor de vraagstukken waar ze met SIDN fonds mee bezig zijn. Bovendien zitten ze met het fonds op een goed spoor, constateren Mieke en Valerie. Hoe gaan ze de komende tijd verder en welke plannen liggen er nog?

Valerie: 'De pioniers onvermoeibaar blijven steunen, strategische samenwerkingen opzetten - waaronder met andere fondsen - en de keten op een goede manier laten aansluiten. Dat is onze missie en daar blijven we mee bezig. Voor ik met pensioen ga hoop ik dat we een paar grote stappen kunnen zetten om het internet een betere plek voor iedereen te maken. We zijn niet willoos overgeleverd aan de grote platforms en als fonds hebben wij de verantwoordelijkheid om zoveel mogelijk tegenmacht te organiseren. Bijvoorbeeld door te investeren in alternatieven zoals Publicroam dat uitgaat van de waarden die we in een open democratie belangrijk vinden.'

Mieke: 'Daar ligt ook een verantwoordelijkheid voor overheden. Zij moeten zorgen voor langdurige ondersteuning van projecten die mensen helpen om te gaan met de digitale wereld en de digitale overheid, zoals de eerdergenoemde Lees Simpel App.'

Valerie: 'In de grote steden wordt gesproken over internetarmoede. Niet zo zeer vanwege het feit dat mensen geen internettoegang hebben, hoewel ook dat nog voorkomt, maar omdat er een nieuw soort digitale kloof ontstaat. Mensen worden bijvoorbeeld in filterbubbels getrokken zonder goed te beseffen wat daar gebeurt.'

Mieke: 'En zo eindigt dit interview toch bij de internetgebruikers...'

Valerie: 'Zij zijn wat ons drijft. Ook als we het over de technologie zelf hebben, gaat het erom die op zo'n manier te ontwerpen dat er een samenleving wordt gecreëerd waarin iedereen kan participeren. Dát is de kern van ons werk.' Bekijk ook onze Jubileumpagina