Nieuwsorganisaties verwachten veel van geautomatiseerde aanbevelingen, zegt Sanne Vrijenhoek, onderzoeker bij het Instituut voor Informatierecht (IViR) van de UvA. “Een goed aanbevelingssysteem kan zorgen voor concurrentievoordeel.” Anderzijds bestaat bij veel nieuwsorganisaties weerstand tegen aanbevelingssystemen, vertelt ze. “Redacties willen zélf controle houden over wat ze hun lezers aanbevelen en dat niet aan een algoritme overlaten.” Bovendien leeft bij zowel redacties als lezers de angst dat geautomatiseerde aanbevelingen leiden tot filterbubbels: het uitsluitend aanbevolen krijgen van artikelen die aansluiten bij je interesses en meningen. Dat vormt een gevaar voor de democratie.
Die angst voor aanbevelingssystemen is niet helemaal terecht, zegt Vrijenhoek. “Het probleem is dat aanbevelingssystemen nu vaak werken op basis van wat mensen eerder interessant vonden. Dan krijg je inderdaad meer van hetzelfde. Maar dat is niet de enige manier waarop je een aanbevelingssysteem kunt inrichten. Je kunt diversiteit inbouwen.” Bij het Instituut voor Informatierecht (IVIR) van de UvA ontwikkelde zij daarom een ‘diversiteitstoolkit’ waarmee aanbevelingen meetbaar diverser kunnen worden gemaakt. Nieuwsorganisaties kunnen hiermee bovendien hun eigen signatuur laten doorklinken in hun aanbevelingssysteem.
Verschillende vormen van democratie
Aan de basis van de diversiteitstoolkit ligt eerder onderzoek van Natali Helberger, dat steun kreeg van SIDN fonds. Helberger ontwikkelde voor dit onderzoek een normatief framewerk met verschillende vormen van democratie en hoe die vertaald kunnen worden naar concrete aanbevelingssystemen. “Democratie is immers niet een vaststaand gegeven, maar een complex concept waar verschillende interpretaties van bestaan,” licht Vrijenhoek toe.
Het ‘liberale model’ stelt het individu centraal
Het ‘participatieve model’ stelt de gemeenschap centraal
Het ‘deliberatieve model’ hecht belang aan kennisneming van zoveel mogelijk verschillende standpunten
Het ‘kritische model’ heeft een focus op minderheden en het aankaarten van misstanden.
De verschillende vormen van democratie worden meetbaar gemaakt door ze te plotten over verschillende maatstaven: kalibratie, fragmentatie, activatie, representatie en alternatieve stemmen. “Kalibratie staat bijvoorbeeld voor de mate waarin personalisatie wordt toegestaan,” legt Vrijenhoek uit. “Als je als nieuwsorganisatie staat voor het liberale model van democratie, kun je hier meer gewicht aan toekennen in je aanbevelingssysteem. Fragmentatie staat voor de mate waarin er overlap is tussen wat mensen zien. Dat is belangrijk voor het participatieve model van democratie. Enzovoort.” De technische uitwerking van de diversiteitstoolkit is vrij te raadplegen op Github.
Complexe, maatschappelijke concepten meetbaar maken
Met de diversiteitstoolkit worden nieuwsorganisaties in staat gesteld om hun aanbevelingssysteem genuanceerd en nauwkeurig te laten aansluiten bij hun signatuur. In ieder geval, in theorie. Want werkt dit in de praktijk? “Er is veel belangstelling vanuit nieuwsorganisaties,” vertelt Vrijenhoek. “Maar net toen we onze toolkit wilden testen bij ZDF en VRT, brak COVID-19 uit.” Lange tijd ging het merendeel van het nieuws over de pandemie, waardoor de aannames niet goed te onderzoeken waren. Bij ZDF werd de toolkit wel succesvol toegepast op oude datasets, wat tot verschillende aanpassingen in de toolkit heeft geleid. In 2021 staat een onderzoek met nationale en internationale nieuwsorganisaties op de planning.
Ook heeft Vrijenhoek het onderzoek op conceptueel niveau verder uitgewerkt. “Diversiteit in aanbevelingsalgoritmes meetbaar maken is buitengewoon complex,” vertelt ze. “Het raakt aan verschillende vakgebieden, zoals informatierecht, mediarecht, communicatiewetenschap, politieke filosofie, data- en computerwetenschappen. Dat zorgt voor allerlei complicaties: politiek filosofen vinden dat de maatstaven complexe concepten platslaan, terwijl computerwetenschappers het al snel te vaag vinden.”
Vrijenhoek merkt dat er vanuit al deze vakgebieden steeds meer belangstelling is om maatschappelijke concepten meetbaar te maken. “De Amerikaanse verkiezingen en de Brexit hebben duidelijk gemaakt dat de manier waarop we onze informatievoorziening inrichten grote maatschappelijke gevolgen kan hebben,” zegt ze. “Toen ik het normatieve framewerk onlangs presenteerde op een conferentie voor computerwetenschappers, trok de halve zaal zijn telefoon tevoorschijn om een foto te maken.” Binnenkort presenteert Vrijenhoek het onderzoek op de CHIIR 2021 conferentie.
Dit project kreeg steun van SIDN fonds en Adessium Foundation in het kader van de gezamenlijke call ‘Publieke waarden in een digitale samenleving’ in 2019. Lees meer over het thema Publieke waarden.
Bekijk de complete artikelenreeks over de Publieke waarden projecten.
