Golven van online haat en intimidatie: sinds de oprichting van het progressieve campagneplatform DeGoedeZaak in 2017 heeft directeur Jurjen van den Bergh hiermee te maken. "Ik herinner me een keer dat ik thuis zat met mijn pasgeboren kind, terwijl kwaadwillenden probeerden de adresgegevens van mij en mijn medewerkers te achterhalen. Ik voelde me opgejaagd, maar wist ook: dit is nog niets vergeleken met de situatie van de maatschappelijke veranderaars die wij ondersteunen."
DeGoedeZaak helpt progressieve Nederlanders met campagnevoeren – bijvoorbeeld voor een hoger minimumloon, een inclusief sinterklaasfeest of toegankelijkheid van anticonceptie. “De meeste maatschappelijk actieve Nederlanders realiseren zich vooraf dat er mensen zijn die het niet met ze eens zijn,” zegt Van den Bergh. “Maar in sommige gevallen neemt de online agressie zulke heftige vormen aan dat zij zich zorgen maken over hun persoonlijke veiligheid en zelfs overwegen om hun campagne – al dan niet tijdelijk – te staken.” DeGoedeZaak wil maatschappelijke veranderaars steunen als zij doelwit zijn van online haatcampagnes. Daarom willen zij weten hoe trollen precies opereren en een 'trollentoolkit' met hulpmogelijkheden ontwikkelen.
Gecoördineerde acties
Ibtissam Abaâziz onderzocht in opdracht van DeGoedeZaak de strategieën van trollen. Abaâziz is onderzoeker en als oprichter van Meld Islamofobie ook zelf actief als maatschappelijke veranderaar. Haar onderzoek begon met een brainstormsessie met acht maatschappelijke veranderaars met uiteenlopende achtergronden, zoals klimaat, LGBTQI+, antiracisme en feminisme. Vervolgens had zij negen één-op-één diepte-interviews met deels dezelfde activisten en voerde zij literatuuronderzoek uit. Het onderzoek wordt niet gepubliceerd om de anonimiteit van de deelnemers te garanderen.
“De meest opvallende uitkomst van het onderzoek is het georganiseerde karakter van trollencampagnes,” vertelt Abaâziz. “Het is niet iets onschuldigs of iets wat toevallig gebeurt. Het zijn gecoördineerde acties.” Dat blijkt onder meer uit de proactieve houding van trollen, die elkaar retweeten, misinformatie verspreiden over maatschappelijke veranderaars of ze taggen in discussies. Ook bestaan er websites waar dossiers over activisten bijgehouden met het doel hen in een kwaad daglicht te stellen. “Het lijkt alsof ze Google Alerts hebben aanstaan,” zegt Abaâziz. “Zodra een maatschappelijke veranderaar in het nieuws is, duiken alle trollen weer op.” Maatschappelijke veranderaars die zich inzetten tegen racisme hebben te maken met de ernstigste trolaanvallen.
Online en offline intimidatie
Aanleiding voor een trolactie is vaak een artikel over de maatschappelijke veranderaar in traditionele media, vertelt Abaâziz. Trollen maken gebruik van uiteenlopende strategieën. “Je overspoelen met negatieve reacties, het maken van nare memes, onjuiste informatie verspreiden, online bedreigingen, pogingen om accounts te hacken, het verspreiden van adresgegevens of hinten waar de persoon in kwestie woont,” somt ze op. Het valt verder op dat trollen zich niet beperken tot de onlinewereld. “Denk aan het lastigvallen van familieleden of de werkgever, of het dreigen met fysiek geweld: ‘Als je naar die demonstratie gaat, wacht ik je op.’ Het gaat niet om argumenten, maar om intimidatie.”
Dit alles heeft enorme psychologische gevolgen, vertelt Abaâziz. “Het leidt tot stress en gevoelens van onveiligheid. Eén geïnterviewde kreeg zelfs paniekaanvallen.” Een ander gevolg van trolaanvallen kan reputatieschade zijn. “Als een onbekende je googelt en op allemaal rare verhalen stuit, kan dat ertoe leiden dat je bijvoorbeeld een baan misloopt.” Sommige geïnterviewden zeggen door angst voor trollen aan zelfcensuur te doen, oftewel zich minder uit te spreken dan ze zouden willen. Anderen gaan (tijdelijk) van sociale media af. “Maar je ziet ook dat maatschappelijke veranderaars door trolaanvallen juist nóg strijdbaarder worden,” vertelt ze.
Uit zowel de brainstormsessie als de interviews komt duidelijk naar voren dat de maatschappelijke veranderaars behoefte hebben aan steun wanneer ze doelwit zijn van trollen. Die steun kan bestaan uit korte en lange termijnacties, legt Abaâziz uit. Op korte termijn kan het gaan over inzicht in verschillende soorten trollen en hoe je daarmee kunt omgaan, inzicht in je juridische positie, strategieën om je privéleven af te schermen en je accounts extra te beveiligen, manieren om georganiseerd de commentsecties terug te veroveren en het organiseren van een steunnetwerk. Op lange termijn gaat het over structurele zaken, zoals het ontmantelen van trollennetwerken en wet- en regelgeving voor platforms om trollen tegen te gaan.
De bevindingen van het onderzoek vormen de basis voor strategieën om maatschappelijke veranderaars te steunen tijdens trolaanvallen. “Hierbij willen we niet alleen maatschappelijke veranderaars betrekken, maar ook journalisten en politici,” zegt Van den Bergh. “Het is belangrijk dat zij de ernst van het probleem begrijpen en hun verantwoordelijkheid nemen in het tegengaan van trolacties.” Op 11 februari is de toolkit https://eerstehulpbijonlinehaat.nl gelanceerd. Een stappenplan met tips, trucs en verhalen om je beter te kunnen wapenen tegen online haat. Lees ook het artikel 'Speciale hulppost steunt politici in de strijd tegen de trollenlegers' (Volkskrant 11-02-21).
Dit project kreeg steun van SIDN fonds en Adessium Foundation in het kader van de gezamenlijke call ‘Publieke waarden in een digitale samenleving’ in 2019. Lees meer over het thema Publieke waarden.
Bekijk de complete artikelenreeks over de Publieke waarden projecten.
